طراحی و اجرای نمادها و نشانه های عاشورا   قسمت  دوم

طراحی و ساخت پنجه

طرز ساخت:

یک پنجه کامل به دو صورت ساخته می شود. 1)برشکاری          2) قالب ریزی

طریقه برشکاری:

مواد اصلی پنجه از فلزاتی مانند برنج یا ورشو تهیه شده است. ابتدا الگو را روی فلز قرار می­دهند و طرح آن را با فلز نوک تیزی بنام سنبه بر روی فلز منتقل می­کنند، سپس با قلم نیم بُره ضربه چکش طرح را می­برند، پس از آن با ابزار ساده قلمزنی بر روی آن طرح و یا نوشته دلخواه را حک می­کنند.

طریقه قالب ریزی

معمولاً قالب از دو قسمت تشکیل شده است: قسمت الف) قسمت ب)

در این مرحله ابتدا الگوی پنجه را در یک سطح صاف می گذارند وقالب الف را بر روی پنجه قرار می دهند و داخل قالب را از ماسه نرم پر می کنند و با ضربه بر ماسه ها می کوبند و آن را پرس می کنند، سپس قالب را برگردانده و سطح آن را با پودر سفید رنگ و نرمی آغشته می کنند(این عمل به این دلیل انجام می گیرد که دو قسمت قالب راحت تر از هم جدا شود).

مرحله بعدی قراردادن قسمت ب بر روی قالب الف می­باشد. فضای خالی را پس از پر کردن با ماسه، باضربه پرس می کنند و پس از اینکه دو قسمت را از هم جدا کردند، الگوی اصلی را بر می دارند، در نتیجه جای الگوی اصلی، روی شن باقی می ماند. مجدداً قالب الف و ب را به هم متصل و از مجرای بالایی دو قالب، فلز مذاب را می ریزند، پس از سرد شدن فلز، قالب ها را از هم جدا می کنند و پنجه را که در جای خالی به وجود آمده از آن خارج می سازند. در این شیوه برای ساختن هر پنجه یکبار این اعمال را انجام می دهند.

اژدها

طریقه ساختن اژدها نیز مانند قالب ریزی پنجه می باشد، در ضمن اژدها از دو قسمت چپ و راست تشکیل شده است.

پایه

پایه را نیز به دو صورت برشکاری و قالب ریزی می سازند. برای ساختن پایه ابتدا الگو را بر روی فلز همجنس با پنجه قرار می دهند و طرح را می برند، آنگاه با دست و ابزار دیگر آن را به صورت استوانه ای که یک طرف آن باریکتر از قسمت دیگر باشد و تقریباً حالت مخروطی داشته باشد می سازند.

ساخت زنجیر

درگذشته حلقه های زنجیر را با دست می ساختند و این کار زمان زیادی را در بر می گرفت. معمولاً جنس مفتولها از برنج بود و حلقه های زنجیر را در داخل تشتی با انبر می ساختند و در کنار هم روی منقلی قرار می دادند و حرارت می دادند و بر اثر حرارت، حلقه های زنجیر به هم می چسبیدند.

امروزه با به کار گرفتن الکترو موتور یا دستگاه سیم پیچ این عمل بسهولت انجام می پذیرد. ابتدا سیم را به تیغه ای که مقطع آن بیضی شکل است متصل می کنند و با روشن کردن دستگاه، مفتولها از دور وسیله ای که چرخه نام دارد باز می شود و توسط سازنده وارد دستگاه می شود و با چرخیدن الکترو موتور تبدیل به حلقه های متصل به هم به فرم فنر در می آید، سپس این حلقه ها را با قیچی فلز بر از یکدیگر جدا می کنند، آنگاه حلقه های جدا شده را دانه دانه به فرمی که در بالا گفته شد به هم متصل می سازند. مرحله بعدی، جوش دادن دو سر حلقه های زنجیر با کارپیت است که از هم نپاشند. آخرین مرحله، پرداخت کردن زنجیر از مفتولهای فلزی نرم از جنس آهن استفاده شده که قطر آنها4/0 است. گاهی از مفتول برنج استفاده می شود چنان که درگذشته نیز از برنج استفاده می کردند، ولی به علت گرانی، امروزه از مفتولهای آهن استفاده می شود وگاهی این مفتولهای آهنی را آب برنج می دهند. بعضی اوقات سفارش دهندگان برای عرض ارادت بیشتر به خاندان معصومین علاقمند هستند که ضربات خشن تری را تحمل کنند و به همین دلیل سفارش می دهند که زنجیرهای پیچدار (یا بافتدار)، بسازند. (معمولاً تبریزیها از این زنجیرها استفاده می کنند). طریقه ساختن این نوع زنجیرها بدین صورت است که دو سیم مفتولی را ابتدا به دور هم می پیچند و از آن حلقه های زنجیر را می سازند.

دسته زنجیر عموماً از چوب ولی به تناسب سفارش دهنده بعضی اوقات از فلز برنج نیز تهیه می شود که هر دوی اینها متناسب با فرم دسته خراطی یا توسط تراش تهیه می شود، البته روی دسته زنجیرهیچ گونه نقش یا نوشته ای حک نمی شود، ولی گاهی اوقات بنا به نظر سفارش دهنده اسامی ائمه و یا هیئت، کنده کاری می شود.

بعضی از سفارش دهندگان هم برای فرم دسته از فلز، شکل و شمایل گلدسته را سفارش می دهند.

دسته زنجیر معمولاً از چوب تشکیل شده که وسط آن را سوراخ می کنند و میله ای محور مانند از آن عبور می دهند و ابتدا و انتهای آن سوراخ است که در هر سوراخ حلقه ای متصل می شود. به حلقه انتهایی، رشته نازکی از چرم به خاطر حفاظت از سقوط از دست متصل می کنند و در حلقه ابتدایی آن نیز رشته های زنجیر متصل می شود.

ساخت کلید و جام

طرز ساخت کلید

کلید را معمولاً از یک فلز نامرغوب و ارزان تهیه می کنند و برای ساختن آن را از دستگاه پرس استفاده می شود. معمولا در هر جام، چهل کلید رابه وسیله سیمی به پنجه متصل می کنند جامها در سه اندازه ساخته می شود: کوچک، متوسط، بزرگ. در گذشته فرم جامها به وسیله دواتگری و نقوش روی آنها به صورت قلمزنی انجام می گرفته است، ولی امروزه برای تسریع در کار از دستگاهی استفاده می شود، که به دستگاه خم کاری یا فلزکشی مشهور است.

جنس

معمولاً برای ساخت جامها از ورقه مس یا برنج و یا فلزی که 4/0 میلیمتر ضخامت داشته باشد استفاده می کنند و اصطلاحاً (40یا 50) می گویند.

جنس قالب مورد استفاده در ساخت جامها از چدن یا خشکه S. P. K می باشد.

وسایل مورد نیاز در ساخت جام

از سه نوع قلم استفاده می شود:

قلمی که برای فرم دادن شکل ظرف و کروی کردن آن مورد استفاده قرار می گیرد.

رنده که اضافات فلز را می گیرد و در آرایش دادن کار مورد استفاده واقع می شود.

قرقره که در مرحله آخر برای برگرداندن لبه ظرف استفاده می شود.

آهن دست، فلزی است که حالت سوهان مانند دارد و از طرف روبروی قلم برای فرم دادن شکل ظرف استفاده می شود.

طرز ساخت جام

ابتدا قالب ظرف مورد نظر به دستگاه پیچ می شود، سپس ورقه مس یا برنجی که به اندازه دلخواه به شکل دایره برش خورده است در پشت قالب و در مرکز گذاشته شده، محکم می شود. وقتی که دستگاه شروع به چرخیدن کرد از یک طرف با قلم و از طرف دیگر با آهن دست فشار وارد آورده و به کاسه(جام) فرم می دهند. اگر از یک طرف فقط به ظرف فشار وارد آید باعث فرو رفتن و سوراخ شدن آن می شود. بعد از فرم دادن به ظرف با رنده اضافات فلز گرفته می شود و آن را تمیز می کنند. مرحله آخر کار برگرداندن لبه ظرف می باشد و بعد از پایان کار ظرف را پرداخت می دهند و آماده استفاده می شود.

ساخت سنج

روش ساخت

در گذشته سنج ها را به شیوه دواتگری و چکشی می ساختند, ولی امروزه برای سرعت بخشیدن به کار از روش پرس و خم کاری استفاده می شود که اندازه های مختلف دارد.

 ادامه دارد