طراحی و اجرای نمادها و نشانه های عاشورا      قسمت چهارم

ساخت کتل

امروزه کتل به دو صورت ساده و راه راه دوخته می شود. نوع ساده آن معمولاً از جنس مخمل و ساتن وبه رنگ سیاه یا مشکی دوخته می شود. نوع ساده آن معمولاً از جنس مخمل و ساتن و به رنگ سیاه یا مشکی دوخته می شود روی آن ترنج می کشند وقلابدوزی می کنند و در داخل ترنجها اشعار و یا اسامی ائمه نوشته می شود.

نوع راه راه آن پنج رنگ است, به صورت پنج تا یک متر ونیمی که معمولاً از رنگهای سبز, مشکی, ارغوانی, زرد و سفید استفاده می شود. و بر روی پارچه با نقش ترنج و یا کتیبه که درداخل آنها اشعار, احادیث و یا اسامی ائمه است سوزندوزی می شود.

هانری ماسه, در آداب ایرانی جلد اول, صفحه211 درباره(کتل) می نویسد: (عبارت است از چوبی دراز که از آنها گلوله هایی از پارچه رنگارنگ و کشمیری آویزان بود و مثل چین های دامن بر روی هم می افتادند…) به گفته او اضافه می کنیم: ابتدا چوب را کفن می کنند, یعنی پارچه سفیدی می بندند, بعد در فاصله های معین پارچه های الوان را می بندند تا وقتی که بالای سر عزاداران چرخ می دهند چین آن نمایان شود.

منظور علم(لوا) است, اگر چه پارچه ای که روی اسب اندازند و نمایش دهند(کتل) می گویند.

بافت قالی

مواد اولیه در هنر قالیبافی

فرش دستباف تشکیل شده است از تارو پود و پرزیا(خواب قالی) که به آن معمولاً (گوشت قالی) هم می گویند. تار عبارت است از نخهایی که موازی یکدیگر در طول قالی قرار می گیرند که ممکن است از ابریشم یا پشم یا پنبه انتخاب شود.

پود قالی عبارت است از رشته نخهایی که به صورت موازی یکدیگر از بین نخهای تار گذشته و به طور افقی در دار قالی عبور داده می شوند. جنس این نخها در قالیهای ممتاز ابریشم و در قالی های خوب و متوسط, پشم و در فرشهای متوسط تا معمولی, نخ پنبه ای است.

(خواب) یا (گوشت) یا(پرز) سطح خارجی فرش را تشکیل می دهد که به وجود آمدن طرح و رنگهای مختلف در فرش به واسطه وجود آنهاست. جنس پرز فرش را در قالیهای ممتاز و عالی ابریشم و در سایر قالی ها پشم, تشکیل می دهد. خواب و یا گوشت فرش به وسیله گره هایی که در تارها می خورد به وجود می آید و پس از هر رج گره یک تا سه نخ پود در روی آن قرار گیرد. اگر سه نخ پود روی هم قرار گرفته باشد در اصطلاح قالیبافی به آن (هرچین سه پود) می گویند وچنانچه در نخ پود روی قرار گرفته باشند به آن(هرچین دو پود) یا(دو پودی) می گویند و در صورت وجود یک نخ پود به آن(چین در میان) می گویند.

ابزار کار

ابزار کار قالیبافی عبارت است از دار, شانه یا دفتین, کارد, قیچی و قلاب.

دارقالی عبارت است از دستگاه چهار چوبی که تار(چله) ها را بر آن استوار ساخته اند و بر دو نوع می باشد:

1_ دستگاه یا دار زمینی(افقی) که به آن دار خوابیده نیز می گویند و از همه دارها ساده تر می باشد و در روی زمین قرار می گیرد.

2ـ دستگاه یا دار عمودی که به صورت قاطع و ایستاده در برابر بافنده قرار می‌گیرد. شانه یا دفتین افزار شانه مانندی است که برای زدن و هموار کردن سرنخها، پس از بافته شدن یک رج به کار می‌رود.

کارد برای بریدن سرنخ پس از گره خوردن روی چله ها به کار می‌رود.

قلاب عبارت است از کاردی که در انتهای تیغه تیز آن قلابی تعبیه شده است و کارگر بافنده به جای آن که نخ را با انگشت بر چله ها گره بزند، قلاب را به کار می‌برد و سپس سرنخ را با تیغه همان افزار می‌برد و کار سریعتر انجام می‌پذیرد. این نوع قلاب در قالی هایی که گره ترکی باف دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پس از به پایان رسیدن یک و یا چند رج، باید سر ریشه ها چیده شود و برای این کار از قیچی استفاده می‌شود.

شیوه بافت در قالی

قالی در واقع مجموعه صدها هزار گره (یا دانه یا چین) است که در رج های موازی بر چله ها بسته می‌شود. گره بر دو تار یا چله می‌خورد و آن هم به دو صورت است:

فارسی باف و ترکی باف. گره فارسی به گره «نامتقارن» و گره ترکی باف به «گره متقارن» معروف است. در گره ترکی، نخ پشم را از روی دوچله و از کناره آن به عقب می‌برند و سپس از داخل چله ها به جلو برمی‌گردانند و آن را می‌کشند تا سفت شود، اما در گره فارسی، نخ از کناره یک چله به عقب برده شده از فاصله دو چله بیرون می‌آید و چله دوم را دو زده، دوباره از میان دو چله سر بیرون می‌آورد.

درمورد قالی، نمونه از گذشته نداریم مگر یک مورد و آن هم مربوط به زمان معاصر می‌باشد که توسط هنرمندان اصفهانی طراحی و اجرا شده است. نام این قالی «ثارالله» و هدیه ای است به حرم حضرت امام حسین (ع) که فعلاً به صورت امانت در موزه فرش ایران نگهداری می‌شود.   التماس دعا

از وبلاگ عـاشورائیان